بر پایه آنچه گذشت ،رسول خدا صلی الله علیه و آله به جانشینی فردی غیر از ابوبکر و عمر سفارش کرده است،کسی که بی تردید باید داناتر، با تقواتر و با فضیلت تر از بقیه و سابقه خدماتش به اسلام بیشتر باشد.محققان اهل سنت ،علی بن ابی طالب علیه السلام را از نظر فضیلت ،برتر از همه صحابیان یاد می کنند،جز این که معتقدند لازم نیست همیشه حکمران مسلمانان ،فرد با فضیلت تر باشد.ابن ابی الحدید در این باره می نویسد:
مردم از کسی که در فضیلت ،جهاد، علم ،سیادت و شرافت مانندی نداشت ،روی بر تافتند و با کسی بیعت کردند که آن شرافت و برتری را نداشت اما او نیز با تقوا و عادل بود... اصحاب برای مصلحت اسلام و نیز ترس از فتنه ای که نه تنها خلافت ،بلکه نبوت را نیز تباه می ساخت ،ار فرد افضل و اشرف و سزاوارتر به شخص فاضل و شریف رو کردند!(289)
اهل تسنن می نویسند:روزی علی بن ابی طالب در مسجد،در کنار عمربن خطاب نشسته بود و جمعی از مردم هم حضور داشتند.چون حضرت از آنجا بیرون رفت ،کسی او را به خود ستایی و بزرگنمایی متهم کرد!عمر گفت: او واقعا حق دارد خود را بستاید و به وجود خود افتخار کند.به خدا سوگند،اگر شمشیر او نبود ستون اسلام استوار نمی گردید.او به امور قضایی ،آگاه ترین فرد امت اسلام است .او دارای سابقه و شرافت است .مرد گفت :اگر راست می گویی ،به چه عذر خلافت را از او باز داشتید؟گفت :به علت جوانی اش و علاقه وی به فرزندان عبدلمطلب ،دوست نداشتیم خلافت به او برسد.(290)
جز اینها ،در اخبار بسیاری به صراحت نوشته اند:پیامبرصلی الله علیه و آله ،علی علیه السلام را به جانشنی خود تعیین فرمود
1.عزالدین ابوحامد معتزلی می نویسد:
ابن عباس می گوید:روزی در اوایل خلافت عمربن خطاب نزد او رفتم .به من گفت ...آیا هنوز پسر عمویت به خلافت نظر دارد؟گفتم: آری.گفت :آیا گمان می کند رسول خدا درباره خلافت او سخنی گفته است ؟گفتم آری...! عمر گفت :البته گاه از زبان رسول خدا در حق او سخنانی چند بیان می شد که حجت آور نبود و عذر را برطرف می نمود و گاه درباره او فزون از حد اظهار می کرد و ازاین همه می خواست امتش را در مورد خلافت او بیازماید.رسول خدا در بیماری خود خواست به اسم او تصریح کند جانشینی او را ذکر کند ولی من برای شفقت بر امت و حفظ اسلام ،از آن جلوگیری کردم .پس رحلت خدا دانست که من به آنچه در خاطر او می گذرد پی برده ام . بنابراین از دنبال گیری هدف خود دست نگاه داشت و خدا جز آنچه خود خواسته و مقدر کرده بود،جاری ننمود.(291)
2.وی در جای دیگری می نویسد:
ابن عباس می گوید:در سفر عمر به شام ،من نیز همراهش بودم .روزی در میان راه ، چنان که بر شترش سوار بود،به من گفت :ای پسر عباس !از پسر عمویت علی گله مندم ...او پیوسته با من دشمنی و خشم دارد. علت آن چیست ؟گفتم :شما خود بهتر می دانید.گفت :می پندارم همچنان از این که خلافت از کف او بیرون رفته ، اندوهگین است .گفتم علت همین است .او معتقد است رسول خدا خلافت را فقط برای او سزاوار می دید.عمر گفت :خواستن پیعنبر چه نتیجه ای داشت ،با آن که خداوند نخواسته بود.رسول خدا چیزی را می خواست و خدا غیر آن را. پس مراد رسول خدا تحقق نیافت .آیا هر چه رسول خدا می خواست باید خدا هم بخواهد! او همیشه آرزو می کرد عمویش ابولهب مسلمان شود ولی خدا نخواست و او هم اسلام نیاورد.(292)
3.در ده ها مورد(293)
و نیز پس از مرگ خلفه دوم و تشکیل شورای شش نفری سال 23هجری علی بن ابی طالب علیه السلام در میان مردم از مقام امامت و جانشینی خود یاد کرده و از آنان اعتراف خواسته است و مردم ضمن پذیرش گفتار او،از کوتاهی خود در حق اهل بیت علیه السلام اظهار شرمساری کرده اند.اما پس از در گذشت خلیفه دوم ،در مسجد به مردم فرمود:شما را به خداوند سوگند می دهم ،بگویید آیا در میان شما کسی از من هست که رسول خدا صلی الله علیه و آله در مورد او فرموده باشد هرکس من مولای اویم ،علی مولای اوست ؟حاضران گفتند:نه.(294)
علی بن ابی طالب علیه السلام گفت :آیا در میان شما کسی جز من هست که پیامبرصلی الله علیه و آله به هنگام ایجاد پیمان برادری ،میان او و خودش عقد برادری بسته باشد ؟همه گفتند:نه باز فرمود:آیا کسی در میان شما جز من هست که رسول خداصلی الله علیه و آله در حق او گفته باشدانت منی بمنزلة هارون من موسی(295)؟
گفتند:نه سپس علی علیه السلام تا چهل فضیلت خویش را،که نشانگر امتیاز برتر او بر دیگران بود،بر شمرد و همه حاضران را شاهد گرفت و آنها تأیید کردند.(296)
4.بیش از جنگ جمل ،چون عایشه تصمیم گرفت ام المومنین ،ام سلمه را در جنگ برضد علی علیه السلام همراه خود سازد و ام سلمه پیشنهاد او را رد کرد،به عایشه چنین گفت :ای عایشه !آیا این حادثه را به یادداری که زمانی من و تو در سفری با رسول خدا صلی الله علیه و آله همراه بودیم و علی کفش های پیامبر صلی الله علیه و آله را اصلاح می کرد و لباس هایش را می شست ؟ در این هنگام پدرت ابوبکر و عمر نزد پیامبر صلی الله علیه و آله رفتند و ما پشت پرده بودیم. آن دو با رسول خدا صلی الله علیه و آله به گفتگو پرداختند و پرسیدند : از آن جا که نمی دانیم شما تا چه مدت در کنار ما خواهید بود ، می خواهیم بدانیم چه کسی به جای شما امت را رهبری می کند ، تا پس از شما به او پناه ببریم. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود :... من هر که را جانشین خود کنم و به شما معرفی نمایم شما از پیرامون او پراکنده خواهید شد ، همان طور که بنی اسرائیل از گرد هارون پراکنده شدند. در این حال آن دو سکوت کردند و از نزد پیامبر بیرون رفتند. سپس من و تو پیش پیامبر صلی الله علیه و آله رفتیم و تو که شرم کمتری داشتی از حضرت همان پرسش را کردی و رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود : جانشینی من همان کسی است که مشغول اصلاح کفش است. چون نگاه کردیم به جز علی بن ابی طالب علیه السلام کسی را ندید. تو گفتی :غیر ار علی کسی را نمی بینم ! فرمود : آری ،هم او جانشین من است. در این موقع عایشه گفته ام سلمه را تایید کرد و گفت : البته که این خاطره را به یاد دارم.(297)

289) همان ،ج 1،ص 157،عایشه که از مخالفان علی بن ابی طالب علیه السلام بود،می گفت :هیچ مردی نزد رسول خدا محبوب تر از علی نبود.(الاستیعاب ،ج 1،ص 9278.) عمربن عبدالعزیز به نقل گفتار پدرش می گوید:اگر این مردم نادان ،از آنچه ما درباره علی علیه السلام می دانستیم آگاه بودند دو نفرشان از ما متابعت نمی کردند.ربیع الابرار،ج 1،ص 449.
290) شرح نهج البلاغه ،ابن ابی الحدید ،ج 1،ص 82.
291) همان ،ج 3 ص 97،ج 12،ص 21.
292) همان ج 3،ص 114.بدون شک تا خداوند اراده نفرماید هیچ کس هدایت نمی شود،جز آن که انتخاب راه راست به اختیار آدمی است .بنابراین تا فرد،خود نخواهد به راه راست گام بر دارد خواست خداوند و پیامبرش سبب اجبار وی به انتخاب راه درست نخواهد شد.
293) در باره این موارد ر. ک المناقب خطیب خوارزمی ص 217 فرائد المسمطین باب 58 الصواعق المحرقة ص 75 شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید ج 2،ص 61 الاستعاب ج 3،ص 35 الاصابة ج 4،ص 80 و 408 و 24 مدرک دیگر ر. ک حماسه غدیر ص 167 و 168
294) احمدبن حنبل در کتاب مسندش ضمن نقل این حدیث می نویسد:در آن مجلس همه برحاستند و گفته علی علیه السلام را تأیید کردند،جز سه کس که نفرین علی آنها را نگون بخت کرد.مسند احمد،ج 1،ص 119. بلاذری می نویسد:آن سه تن انس بن مالک ،براءبن عازب و جریربن عبدالله بجلی بودند.حضرت دست به نفرین بلند کرد و گفت :خداوندا،هرکس از اینان با اطلاع از راقعه غدیر ،شهادت خود را کتمان می کند او را از این دنیا نبر تا این که علامتی در وجود او ایجاد کنی که به آن شناخته شود.بدین سان انس بن مالک به بیماری پیسی گرفتار شد.براءبن عازب نابینا گردید و جریر از اسلام خود به بیابانگردی و جهالت نخست بازگشت .تاریخ ابن عساکر،ج 2،ص 7،شرح نهج البلاغه ،ابن ابی الحدید،ج 9،ص 217،عبقات الانور،ج 2،ص 309،،منافب علی بن ابی طالب ،ابن مغازلی شافعی ،ص 23،سیرةالحلبیة،ج 3،ص 274،انساب الاشراف ،ج 2،ص 156.
295) جایگاه تو نزد من همانند جایگاه هارون نزد موسی است .
296) شرح نهج البلاغه ،ابن ابی الحدید،ج 5،ص 167،غایةالمرام ،ص 564،به نقل تحلیلی بر مواضع سیاسی علی بن ابی طالب علیه السلام ،ص 128.
297) شرح نهج البلاغه ، ابن ابی الحدید ،ج 6 ، ص 218.

نوشتن دیدگاه