هر موجودى به نحوى و به اندازه‏اى، پيوستگى با ذات احديّت دارد و به تعبير ديگر همه عالم كه معلول حضرت حق مى‏باشد، طبق خاصيت معلوليت، فانى در علت خويش است، يعنى از خود هيچ ندارد و مندكّ و فانى در وجود علّت است. علّت اگر لحظه‏اى قطع نظر از معلول كند در دم فنا و نيست خواهد شد. چرا كه از خود چيزى نيست و فناى محض مى‏باشد. اساا فنا همه سرمايه معلول است. يعنى اگر معلول، وجود يا شرف و عزتى دارد از پيوستگى به علت است. پس:
 به‏اندك التفاتى زنده دارد آفرينش را       اگر نازى كند از هم فرو ريزند قالب‏ها
و به تعبير ديگرى كه در خطاب به حضرت حق گفته شده:
 گلبرگ را، ز سنبل مشكين نقاب كن       يعنى كه رخ بپوش و جهان را خراب كن
پس معلول از خود هيچ نيست و هر چه هست علت است و جَلَوات (6) علّت. ليكن همين هيچ بودن معلول، عزت اوست. چون از خود هيچ است وابسته صرف به علت است و از اين راه عزت دارد. پس فناى معلول سرمايه اوست وهمه عالم اين فنا را دارند ليكن آن كه توجه به اين فنا دارد، مى‏تواند از اين سرمايه خود استفاده كند. و هر موجود كه بيشتر غرق در فنا مى‏شود و خود بينى ندارد بيشتر وصل به آن درياى عظمت مى‏شود و با ارزش‏تر مى‏شود.

- پاورقی -

 (6) - جمع جلوه، منظور آن كه موجودات هر يك جلوه‏اى و تجلّى اى از وجود خالق خويش اند.

نوشتن دیدگاه