شبهه: بعضي گفته‌اند: «چون رنگ مشکي نور را جذب مي کند، پس در تابستان معمولاً نمي توان دختران را به حجاب تيره (مثل چادر مشکي) تشويق کرد».[3] آيا اين ادعا صحيح است؟
پاسخ: اولاًً، پوشش تيره و مشکي در بعضي از مناطق که داراي تابستان گرم است، اساساً براي دسته اي از بانوان و دختران باعث مشقت نيست و براي دسته اي ديگر، بر فرض مشقت آور بودن، قابل تحمل است.
دسته اول (کساني که در تابستان گرم، حجاب مشکي براي آنها مشقت ندارد) بانوان و دختران معتقد و مؤمني هستند که به نقش حجاب برتر، مثل چادر مشکي، اعتقاد و باور راسخ دارند؛ از اين رو نسبت به بعضي مشکلات احتمالي آن، احساس مشقتي ندارند.
اساساً وقتي انسان عملي را از روي عقيده‌ي راسخ انجام دهد نسبت به عوارض و پيامدهاي سخت آن احساس مشقتي ندارد. در سيره‌ي انبياي الهي و معصومين(ع)، اصحاب و ياران ائمه‌ي اطهار(ع) و عالمان مجاهد، نمونه هاي بسيار زيادي وجود دارد که در برابر مشقت هاي نشأت گرفته از پذيرش يک عقيده و ايمان، احساس مشقتي نداشته ا ند.[4]
در روايتي از امام صادق(ع) نيز تصريح شده است؛ «ما ضَعُفَ بدن عما قوِيت عليه النية»؛[5]جسم و بدن انسان، در مقابل کارهايي که بر اساس نيت و اعتقاد دروني قوي انجام مي گيرد، احساس ضعف و مشقت نمي کند.
در جريان اسارت زنان اهل بيت(ع) پس از قيام خونين عاشورا و هم چنين کشف حجاب زنان به وسيله‌ي رضاخان در ايران، حکايت ها و خاطرات تاريخي و ماندگار فراواني از مقاومت و پايداري زنان مؤمن و عفيف در مقابل بي حجابي نقل شده است.[6] مطالعه‌ي اين حکايت ها براي بانوان و دختران جوان و عفيف بسيار آموزنده و افتخارآميز است.
از اين قضايا به خوبي استفاده مي شود که زنان مؤمن، نه تنها احساس مشقتي نسبت به حجاب نداشته اند، بلکه بر عکس، جدايي آنها از حجاب برتر، مثل چادر مشکي، باعث اذيت و آزار روحي آنان بوده است. در قضيه‌ي کشف حجاب رضاخان نقل شده است که برداشتن چادر از سر زنان باعث گرديد که عده اي از آنها از شدت غصه و ناراحتي دق و فوت نمايند.[7]
اما دسته‌ي دوم (کساني که ممکن است حجاب تيره و مشکي براي آنها مشقت داشته باشد، ولي سختي و مشقت آن را تحمل مي کنند) بانوان و دختراني هستند که به دليل قرار داشتن در محيط ديني و مذهبي خانواده و جامعه، از کودکي به اين گونه حجاب عادت نموده اند؛ لذا در بزرگ‌سالي، سختي احتمالي حجاب مشکي براي آنها قابل تحمل است.
در علم روان‌شناسي و تعليم و تربيت، در مبحث عادت گفته مي شود که اگر انسان از کودکي به انجام کاري عادت کرد، نه تنها انجام آن برايش مشقت آور نيست، بلکه برعکس، ترک و جدايي از آن عمل برايش مشقت دارد. همين نکته‌ي مهم، رمز و راز توصيه‌ي ائمه‌ي اطهار(ع) به والدين در عادت دادن فرزندان به کارهاي شايسته‌اي، مثل نماز و اذکار آن و روزه‌ي ناقص در سنين کودکي است.[8] بر اساس همين تأثير شگرف مقوله‌ي تمرين و عادت متربي به کارهاي شايسته، و به موازات آن آگاهي بخشي درباره ي آثار مثبت کارهاي خير است که معمولاً در کتاب‌هاي تربيت اسلامي از روش هاي تربيتي، هم چون «تلقين به نفس» و «تحميل بر نفس» در کنار ديگر روش هاي تربيتي مهم، مثل «اعطاي بينش» بحث مي شود.[9]
بنابراين، با اسثثنا شدن دو دسته ي قبل نمي‌توان به طور مطلق و کلي ادعا نمود که حجاب مشکي در تابستان مناطق گرم، براي همه‌ي بانوان و دختران، فارغ از هر مقدار اعتقاد ديني و هر نوع محيط تربيتي مشقت دارد و نمي توان به آن تشويق کرد.
ثانياً، اجمالاً مي پذيريم که ممکن است حجاب مشکي در تابستان برخي از مناطق بسيار گرم براي بعضي از افرادي که از دو دسته‌ي قبل نيستند مشقت آور باشد، ولي نمي پذيريم تحمل هر گونه مشقت و سختي به طور مطلق غير معقول و نامطلوب باشد. طبق آموزه هاي معصومين(ع) که تجربه‌ي زندگي انسان ها و واقعيت خارجي نيز مؤيد آن است، اساساً زندگي دنيا بدون سختي و مشقت وجود خارجي ندارد. در احاديث، دنيا خانه‌ي محنت و سختي معرفي شده است: «الدنيا دار المحنة»[10]و «دار بالبلاء محفوفة».[11] فلسفه و رمز و راز آميختگي دنيا با سختي و مشقت نيز اين است که انسان در وصول به سعادت الهي که براي آن خلق شده است به تحمل سختي هايي که سازنده‌ي کمال انساني هستند نيازمند است و به تعبير قرآن، چه بسا کاري داراي سختي باشد و انسان از انجام آن اکراه داشته باشد، ولي خداوند خير و نيکي انسان را در آن قرار مي دهد:
فَعَسى أَنْ تَکْرَهُوا شَيئاً وَ يجْعَلَ اللَّهُ فِيهِ خَيراً کَثِيراً. [12]
علاوه بر اين در متون ديني، دست‌يابي به کرامت ها و بهشت جاودان در گرو تحمل سختي دانسته شده است:
المکارم بالمکاره[13] بالمکاره تنال الجنة.[14]
اساساً فلسفه‌ي همراهي بعضي از احکام و تعاليم، مثل روزه، حجاب و جهاد با کلفت و سختي، در واقع، براي تأمين نيازمندي مذکور بدون هيچ گونه تبعيض بين زن و مرد است؛ مثلاً اگر استفاده از حجاب کامل در تابستان مناطق گرم براي برخي بانوان و دختران با سختي و مشقت همراه است، طبق گفته‌ي قرآن کريم، بعضي از احکام الهي ويژه‌ي مردان، مانند جهاد نيز با سختي و مشکلات همراه است:
کُتِبَ عَلَيکُمُ الْقِتالُ وَ هُوَ کُرْهٌ لَکُمْ.[15]
نکته‌ي جالب اين است که همان گونه که بعضي افراد، امروزه به بهانه‌ي گرما، در حجاب و پوشش زنان در تابستان تشکيک مي نمايند، طبق فرموده‌ي قرآن، عده اي راحت طلب براي جهاد مردان در هواي گرم نيز تشکيک مي کرده اند و مي گفتند در هواي گرم براي جهاد کوچ و هجرت نکنيد «قالُوا لا تَنْفِرُوا فِي الْحَرِّ»[16] که خداوند به پيامبر(ص) مي فرمايد در جواب آنها بگو:
نارُ جَهَنَّمَ أَشَدُّ حَرًّا لَوْ کانُوا يفْقَهُونَ؛[17] اگر مي دانستند حرارت آتش جهنم از حرارت گرماي تابستان بيش تر است.
علاوه بر نقل، عقل نيز در مواردي که تحمل سختي در زندگي دنيا باعث دست يابي به هدف والاتر و بالاتر است، حکم به مطلوبيت آن مي کند؛ مثلاً اگر تأمين سلامت جسماني انسان، به عنوان هدفي مهم، به انجام عمل جراحي سخت يا خوردن فلان داروي بسيار تلخ و مشقت آور نيازمند باشد. عقل و نقل هر دو حکم به لزوم تحمل سختي ومشقت مي کنند، تا غرض بالاتر، که حفظ سلامتي جسماني است، تأمين گردد.
چون شارع مقدس به عنوان يک طبيب روحاني[18] تشخيص داده است که سلامت روحي و رواني افراد جامعه متوقف بر رعايت حجاب برتر، مثل چادر مشکي در مقابل نامحرم است، لذا پوشش چادر مشکي، حتي در هواي گرم، عقلاً و نقلاً امري راجح و مطلوب است؛ و برخلاف شبهاتي که بعضي با تبليغات القايي منفي، به منظور فرهنگ سازي بر ضد چادر مشکي منتشر مي کنند، تجربه‌ي بيش از بيست سال پس از انقلاب اسلامي و گسترش سريع استفاده از چادر مشکي در بين زنان و دختران مؤمن و عفيف، خود بهترين شاهد است که استفاده از اين نوع حجاب مشکل نيست، و لذا قابل تشويق است. براساس نظرسنجي و تحقيقي که به تازگي صورت گرفته است 65 درصد از پاسخ‌گويان، استفاده از چادر مشکي را در مجامع عمومي پسنديده‌اند.[19]
علاوه بر عقل، ائمه (ع) و خاندان اهل بيت نيز نظراً و عملاً انسان را به تحمل مشکلاتي، که در راستاي سعادت و تکامل جسماني و روحاني اوست، تشويق نموده اند. در بُعد نظري، امام علي(ع) در وصيتي به فرزند خود، امام حسن(ع) فرموده اند:
عَوِّدْ نفسَک التصبّر علي المکروه؛[20] نفس خود را به صبر و بردباري بر کار سخت عادت بده.
در روايت ديگري، ايشان کارهايي را که انسان با اکراه و سختي بر خويشتن تحميل مي نمايد از بهترين اعمال دانسته اند:
اَفضَلُ الاعمالِ ما اَکرَهْتَ نفسَک عليه.[21]
در بُعد عملي نيز، فرزند امام سجاد(ع) مي فرمايد:
وقتي جدم امام حسين(ع) شهيد شد، زنان بني هاشم در عزاي حضرت، لباس مشکي پوشيدند و اين لباس را در گرما و سرما تغيير نمي دادند.[22]
حاصل اين که صرف سخت بودن بعضي از احکام، مانند پوشيدن چادر مشکي در هواي گرم، باعث نمي شود که اين گونه حجاب قابل ترويج و تشويق نباشد.
