پروردگارا! با اين جهل بزرگى كه درباره تو دارم ، چه قدر به من لطف دارى . واقعا به اين جهلى كه ما داريم ، كمى فكر كنيم . ما از توحيد به آن چه كه پدران و مادران در دوران كودكى به ما كودكى گفته اند، قناعت كرده ايم . البته شما غالبا در محيطهاى دينى بوده ايد و خيلى بايد شكرگزار باشيد كه الحمدلله محيط خانوادگى شما، محيطى بوده كه اين مسائل در آن جدى مطرح بوده است . ما اگر حساب كنيم كه دانايى ما چه قدر است و چه مقدار درباره خدا مى دانيم ، حاصل آن جز شرمندگى و سرافكندگى ، چيست ؟ ما چاره ديگرى نداريم . با اين حال ، او از لطف خود كم نكرده است و ربوبيت خود را اجرا مى كند. او رحمتش را شامل حال ما مى فرمايد. با اين كه ما جاهليم ، محبتش را كم نمى كند. مثلا گاهى از ما سؤ الاتى مى شود، مبنى بر اين كه ما موقعى كه مى خواهيم نماز بخوانيم ، مى گوييم : اياك نعبد و اياك نستعين (13). (( (بارالها) تنها تو را مى پرستيم و تنها از تو يارى مى جوييم.)) اين جمله راهى كه كجا مى شود و مخاطب ما كيست ؟ كه در بيابان ، ريگ ها و دره و تپه و ماهور را مى بينم ، يا در مقابل چشمان من هستند. يا اگر در خانه باشم ، ديوارها و فرش ، و اگر در جايى ديگر باشم ، عكس هاى اطراف خودم را مى بينم . با چه كسى صحبت مى كنم ؟ اين سؤ ال در دل همه مطرح است كه اياك نعبد كيست؟ ((ك)) ضمير خطاب است : يعنى من تو را عبادت مى كنم .
و اياك نستعين ، ((و از تو يارى مى جويم)).
براى اين مطلب ، جواب مختصرى براى جوانان عزيز عرض مى كنم كه دقت كنند. اگر شما با شخصى در حال صحبت و گفتگو باشيد، آيا مخاطب شما، چشم و پيشانى آن شخص است ؟ آيا شما با دست و پا و صورت و بينى او صحبت مى كند؟ يا با جان او صحبت مى كنيد كه آن را نمى بينيد؟ لذا، اگر همان فردى كه با او مشغول صحبت هستيد، همان جا بيفتد و جان او گرفته شود، بدن او صد در صد همان چه را كه داشته است ، دارد، اما شما ديگر با او صحبت نمى كنيد و سخن خود را قطع مى كنيد، زيرا شنونده نداريد. گوش و چشم او به جاى خود باقى است ، اما مخاطب شما ديگر نيست . كسى كه با او صحبت مى كرديد، ديگر نيست . مگر چه كسى بود؟ حيات و زندگى بود. جان بود و اكنون ديگر در مقابل شما نيست . اين امر توجه مى خواهد. همان طور كه اميرالمؤمنين (عليه السلام) در جواب ذعلب يمانى كه پرسيده بود: هل راءيت ربك ((آيا خدايت را ديده اى؟)) فرمود: اءفاعبد ما لا اءرى ؟(14)، ((آيا چيزى را كه نديده باشم مى پرستم؟))
يا؛
لم اءعبد ربالم اءره
((خدايى را كه نديده ام ، نپرستيده ام.))
اين امر، توجهى ظريف و لطيف مى خواهد. مقدارى هوى و هوس را مهار كردن مى خواهد. مقدارى غرايز را عاقلانه به كار بستن مى خواهد. مقدارى معرفت به مقام شامخ ربوبى مى خواهد كه به من از رگ گردن نزديك تر است . به روى خودتان خم شويد، و اگر از آن جا سالم سر به بالا ببريد، خدا را خواهيد ديد.
منتها، به يك خم شدنى جانانه نياز است . در آن هنگام كه آدم بفهمد:
خدا در دل سودازدگان است بجوييد

اين امر، خيلى آسان است و يك منشاء علمى خيلى بزرگ دارد كه ما از اين منشاء بسيار بزرگ غافليم .
آن منشاء چيست ؟ اين است كه هميشه خدا با شماست و هميشه خداوند متعال را مى توانيد ببينيد. وقتى مى گوييد اياك نعبد و اياك نستعين ، مخاطب همان است كه در درون شما ديده مى شود. آيا در حال اضطراب در بعضى از حالات ، واقعا با خدا انس گرفته ايد؟ قطعا در موارد فراوان ، منتها متاءسفانه ناتوانى ما طورى است كه فقط موقع اضطراب و احساس ‍ شكست به سراغ آن مى رويم . در موقع خنده و در زمان انبساطهاى روانى ، به سراغ او نمى رويم كه اين خدا معناى ديگرى هم به ما بدهد. فقط وقتى كشتى مى خواهد غرق شود، يا فقط در مواقع بيمارى و... به سراغ او مى رويم ، حرفى نيست ، اما اين ((فقط)) مناسب كار ما نيست .
آيا در آن حالى كه يك مطلب علمى بر شما كشف شده است ، موقعش ‍ نيست كه با خدا ارتباط برقرار كنيد؟
آيا وقتى كه توانستيد يك بيمار را براى معالجه به پزشك برسانيد، يا وقتى خودتان او را معالجه كرديد، موقع اين نيست كه بگوييد خدايا! پروردگارا! تو را مى بينم !؟ در روز قيامت از بعضى ها سؤ ال مى شود كه :
من بيمار شدم ، چرا به عيادت من نيامديد؟ مى گويند: خدايا، تو بالاتر از اين بودى كه بيمار شوى .
مى فرمايد: بنده من بيمار شد، چرا به ديدن او نرفتيد؟ اگر مى آمديد، مرا آن جا مى ديديد.
بنابراين ، جهلى است كه مى توان آن را بر طرف كرد. اين جهل ، به مسائل عالى رياضى مربوط نيست كه شما بگوييد من رياضيات ، فلسفه ، فيزيك نظرى ، مكانيك كوانتوم و... نخوانده و نمى دانم . خود را در اين جا نبازيم ، زيرا قدرت درك و فهم داريم. من اين مطلب را به جوانان عزيز تاءكيد مى كنم ، چون اين علم در دسترس همه ماست و مى توانيم .
توضيح : توجه شود كه ما براى غفلت خود بهانه نداريم ، زيرا همه ما، فطرت و عقل و وجدان داريم . از آن پيرزنى كه دستش را از دوك كشيد و گفت تا وقتى من داشتم چرخ را مى چرخاندم مى چرخيد، اما دست خود را كه برداشتم ساكن شد، در نظر بگيريد تا آن خداشناسان بزرگ تاريخ ، از آن ديد موسى يك شبانى را به راه كه كلمات آن نشان مى دهد كه از علم درونى و علم فطرى و علم الهى مختصر استفاده كرده بود، همگى معنا كننده تمام دانش ها است . تعبيرى از يكى از اوليا ديدم كه پيرزنى را توصيف مى كرد كه اين زن از معلومات چه داشت . مى گفت آن چه كه از معلومات دنيا نصيب او شده بود، يك امضاى غلط بود. يكى هم اين كه خدا وجود دارد و مرا مى بيند و بر من ناظر است . به طور ساده ، از علم فقط اين دو مورد، زندگى را براى او قابل تفسير كرده بود. به هر حال ، بايد كوشش كنيم ، زيرا غفلت از اين دانش براى ما مسموع نيست .
اول خودمان حساب كنيم و ببينيم اگر اين را بخواهيم ناديده بگيريم ، مى توانيم خودمان براى خودمان عذر بتراشيم ؟ آيا اين درك علم ، كتاب شفاى ابن سينا و اشارات ابن سينا را مى خواهد؟ آيا نياز به فلسفه هاى بسيار دشوار تاريخ شرق و غرب دارد؟ نخير! اين علم در اختيار همه است و هر لحظه هم شما مى توانيد از آن استفاده كنيد. الهى ما الطفك بى مع عظيم جهلى ، ((اى خداى من ! با اين كه به مقام شامخ ربوبى تو و به موقعيت واقعى خود در جهان هستى نادانم ، اما چه الطاف شايانى كه شامل حالم نفرموده اى.))
جهل خيلى بزرگ است ، زيرا در درون ما وجود دارد. يعنى جهل به خويشتن و خداى خويشتن كه قابل عفو نيست و خدا ان شاءالله از ما برطرف كند. يعنى با اين جهل باز گوش ما مى شنود، چشم ما مى بيند، و مى توانيم هنر انجام بدهيم ، مى توانيم مكتشف باشيم و به قول سعدى رحمة الله : تا خداوند متعال ، روزى بندگان را به خطاى فاحشى نبرد.
هر لحظه مشغول كار و فعاليت خود باشيد. خداوند مى فرمايد من شما را براى اين زندگى به دنيا آورده ام و به شما لطف خواهم كرد. محبت من براى زندگى شماست . منتها، چه چيزى مى خواهيد در زندگى بيندوزيد؟ ما الطفك بى مع عظيم جهلى ، ((خدايا، پروردگارا! با اين جهل بزرگ من ، تو چه قدر به من لطف دارى))! آن وقت ببينيد بشر چه چهره اى نشان مى دهد {كه در روز عاشورا} مى گويد ما نمى فهميم شما چه مى گوييد.
در روز عاشورا، حسين بن على (عليه السلام) چند كلمه صحبت فرمود، كه واقعا سرنوشت بشريت را در آن چند سطر خلاصه كرد. اما مخاطبان او چنين گفتند: ما نسمع ما تقول . ((ما نمى شنويم تو چه مى گويى.))
چشم باز و گوش باز و اين عمى!

انسان به آن مرحله هم مى رسد، نگوييد ما نمى رسيم . نبايد مغرور شويم . در آن موقع است كه حق در مقابل چشمان انسان است و نمى بيند، حتى گوشش هم نمى شنود. گفتند: ما نسمع ما تقول يا اباعبدالله .
حضرت فرمود: ((بلى، درست است. بايد هم اين را نشنويد، زيرا شكم ها و بطون شما از حرام پر است. من چه بگويم تا شما بشنويد؟ مگر در درون شما شخصيتى باقى مانده است كه گوشتان را به صدايى كه از من مظلوم و از من تنها مى آيد، بسپاريد؟))
آدم وقتى واقعا اين ها را مى بيند، نمى فهمد آن هايى كه در بعضى از مكتب ها به نام اومانيسم مبالغه مى كنند، چه مى گويند. آرى ، اومانيسم اگر واقعا به راه بيفتد، ممكن است يك مقدمه باشد براى انسان ها كه ساخته شوند، ولى انسان ساختن مى خواهد، انسان بايد از بالا ساخته شود. ما با اين قبيل انسان ها چه كار كنيم كه مى گويند: ما نسمع ما تقول . و تو {حسين} حكم پسر عموهايت را قبول كن و تسليم شو. آن وقت هرچه بخواهى ، براى تو هست . يعنى بشريت را تو نابود كن ، چند صباحى هم تو به آقايى برس و تمام ارزش ها را زير پاى خود بگذار، آن وقت هرچه بخواهى آماده است .
به هر حال ، شما اكنون با اين جملات متوجه مى شويد كه او چه مى گفت و آن ها چه مى گفتند. اين هم جمله اى ديگر؛
الهى ما اقربك منى و ابعدنى عنك و ما ارافك بى فما الذى يحجبنى عنك ؟(15)
((خداوندا! با اين دورى كه من از تو احساس مى كنم و اين فاصله كه من با تو ايجاد كرده ام ، تو چه قدر به من نزديكى . چه مهربان خدايى ! پس آن چه كه حجايى ميان من و تو گشته است چيست؟))
امام حسين (عليه السلام) مى گويد: خدايا، بشر چه قدر از تو دور مى شود؟! خدايا، چرا با اين نزديكى كه به من دارى ، من آن قدر از تو دورم ؟ چيست كه تو را آن قدر به من نزديك نموده و مرا از تو دور كرده است ؟
بيت زير، نمونه اى از ادبيات ما و شما بوده است. از آن مراقبت و نگهدارى كنيد. براى اين ادبيات بسيار باعظمتى كه در پشت سر گذاشتيم ، وارث نالايق نشويم. (خداوند نياكان ما را رحمت كند).
يار نزديك تر از من به من است

چه كنم با كه توان گفت كه او

خدايا، يك عمر هجران از خويشتن و نزديك تر از خويشتن را چه كنم ؟ آيا اين غير از اين است كه ما را وادار مى كند تا درباره خودخواهى خود تجديد نظر كنيم ؟ آيا بالاتر از اين خسارت براى اولاد آدم تصور مى شود كه خود خواهى اش را تعديل نكند؟ و اين طور خودش را از خدا دور ببيند، آن هم با اين نزديكى اش به انسان ها.
الهى، با اين دورى كه من از تو احساس مى كنم ، و اين فاصله كه با تو ايجاد كرده ام ، چه قدر به من نزديكى . چه مهربان خدايى! پس آن حجابى كه ميان من و تو فاصله و مانع شده است كه احساس كنم من از تو دورم ، چيست ؟ خدايا، آن حجاب را به من نشان بده . منابع ديگر مى گويد: آن حجاب، خودخواهى و خودخواهى و خودخواهى است . همان دردى كه بشر در مقابل آن با سرافكندگى تمام به زانو در آمده است. كه هم شرق و هم غرب، به آن معترف است كه نتوانسته اند براى رفع آن، كارى انجام بدهند.
نتوانسته اند و نمى توانند، در صورتى كه مشكل نيست - به اصطلاح - سهل الممتنع است . {بشر} از يك جهت مى گويد آيا من به خودم تيراندازى كنم و خودم را تعديل كنم ؟ از آن طرف :
ورتو نگدازى عنايت هاى او

{مولوى} مى گويد: خودت را از صفات پليدى هم چون ؛ حسادت، بخل، جهل و... بگداز. بعد مى گويد ((من)) را هم تعديل كن، ولى بشر مى گويد اين ديگر امكان پذير نيست و كار من نيست. آيا من به خودم هم تيراندازى كنم ؟ مى گويد: بلى، شما انسان ها يك ((من اعلى)) داريد كه به خود طبيعى ات بايد بگويد اجازه بده من زندگى ام را ادامه بدهم. يا در همان ((من))، ((خود)) و ((شخصيت))، حقيقتى وجود دارد كه مى تواند از ((خود)) بالا برود و آن ((خود)) را تحت تصرف قرار بدهد و بگويد درست راه برويد؛ همان گونه كه ((من)) را انسان درك مى كند، بدون اين كه در برابر آيينه بايستد و بدون يك نمود فيزيكى به آن نگاه كند. اين درك ((من))، سرمايه بزرگ و باعظمتى است. در همين جا بحث خودخواهى مطرح است، و عجيب هم اين است.
البته نمى خواهم بگويم در اين مورد چيزى ننوشته اند، بلكه پيرامون آن كار شده است ، اما جدى به ميدان نمى آيند. در واقع ، جنبه حرفه اى و علمى آن بيشتر از اين است كه {به بشر} بگويند اول به درون خود رجوع كن ، سپس ‍ صحبت كن . مثلا مى گويد به من چه كه برگسون و ابن سينا و... چه گفته اند؟ بسيار خوب ، آن ها هم - چه شرقى و چه غربى - براى خودشان مطالب خيلى عالى گفته اند، اما من خودم بايد بفهمم مطلب چيست . چيزى كه مى تواند شخصيت انسان را تعديل كند، شناخت خود است كه خود انسان بايد بشناسد.
خود انسان با درون خودش انس بگيرد و آشنايى پيدا كند و آن را تعديل نمايد. در آن هنگام است كه :
دل سراى توست پاكش دارم از آلودگى

حسين بن على (عليه السلام) فرمود: برادر، به آن ها بگو امشب را به ما مهلت بدهند. بالاخره ، شب هم به بامداد مى رسيد و تمام مى شد. ساعت ها پشت سر هم ، دقايق و ثانيه ها پشت سر هم مى آمدند و به گذشته مى خنديدند. اباعبدالله آن شب را مى خواهد مهلت بگيرد، جريان چيست ؟ آيا حادثه عوض خواهد شد؟
{يزيديان} مى خواستند مهلت ندهند، اگرچه شهادتين ؛ اشهد ان لا اله الا الله و اشهد ان محمدا رسول الله را هم مى گفتند، ولى خون اين مرد را مى ريختند. اگر بر مى گشتند، قرآن را هم خيلى با قرائت مى خواندند.
1- جاؤ وا براءسك ياابن بنت محمد

2- و كانما بك ياابن بنت محمد

3- قتلوك عطشانا و لما يرقبوا

4- ويكبرون بان قتلت و انما

1- ((اى پسر دختر پيغمبر، سر بريده تو را غلتيده به خون آوردند.))
2- ((و گويى با اين كارشان ، پيامبرى (يا پيامبراكرم صلى الله عليه وآله ) را آشكارا و عمدا كشتند.))
3- ((تو را با لب تشنه به قتل رساندند و در اين باره ، به ظاهر و باطن قرآن {كه به رعايت حق اهل بيت سفارش مى كند} توجهى نكردند.))
4- ((آنان قتل تو را كار بزرگى مى پندارند، و توجه ندارند كه با كشتن تو، صلاى تكبير و تهليل (17) را كشتند.))(18)
لا اله الا الله را كشتند و با كشتن تو، الله اكبر هم مى گفتند. واقعا خداوند، شاعر و سراينده اشعار مذكور را رحمت كند.
يك خودخواه بزرگ ، و به دنبال او خودخواه ها، خواستند و خيال كردند كه مى توانند خدا را از افكار و درون انسان ها نفى كنند. آنان اشتباه كرده بودند و بلكه خداشناسى خداشناسان را شديدتر كردند و نتيجه اى عكس آن چه كه خيال مى كردند گرفتند.
پروردگارا! خداوندا! تو را سوگند مى دهيم به حقيقت حسين بن على ، تو را سوگند مى دهيم به آن عظمتى كه به اين مرد انعام فرموده بودى ، از دريافت تو، از توحيدى كه به مقام شامخ تو داشت ، از آن لطفى كه به ابى عبدالله كرده اى و او را به آن مقام شامخ رسانده اى ، شامل بندگان خودت بفرما. پروردگارا! جوانان ما را از اين درس حسينى ، موفق و پيروز بيرون بياور. خدايا! پروردگارا! تو را قسم مى دهيم به عظمتت و جلالتت ، روز به روز ما را با حسين بن على بيشتر آشنا بفرما. پروردگارا! خداوندا! ما را تا آخرين نفس ‍ ها از اين درسى كه حسين به بشريت داد، برخوردار بفرما.
((آمين))
---------------------------------------------
1-سوره ابراهيم، آيه 27.
2-سوره اسراء، آيه 70.
3- Dignity
4-ر.ك: نيايش امام حسين (عليه السلام) در صحراى عرفات (شرح دعاى عرفه)، محمدتقى جعفرى ، ص 94.
5-سوره رعد، آيه 39.
6-سوره حديد، آيه 23.
7-اپيكتت .
8-ر.ك: نيايش امام حسين (عليه السلام) در صحراى عرفات (شرح دعاى عرفه)، محمدتقى جعفرى ، ص 94.
9-همان ماءخذ. ص 98.
10-سوره مؤمن ، آيه 60.
11-سوره بقره ، آيه 186.
12-ر.ك: نيايش امام حسين (عليه السلام) در صحراى عرفات (شرح دعاى عرفه)، محمدتقى جعفرى ، ص 101.
13-سوره فاتحه ، آيه 5.
14-نهج البلاغه ، خطبه 179.
15-ر.ك: نيايش امام حسين (عليه السلام) در صحراى عرفات (شرح دعاى عرفه)، محمدتقى جعفرى ، ص 103.
16-ر.ك: تفسير و نقد و تحليل مثنوى، محمدتقى جعفرى، ج 1، ص 325.
17-تهليل = لا اله الا الله .
18-امام حسين (عليه السلام) و حماسه كربلا، ترجمه كتاب ((لواعج الاشجان))، علامه سيد محسن امين ، ص 424.
--------------------------------------
علامه محمدتقى جعفرى