هر گاه اقدام خلیفه سوم فقط یکی کردن قرآن ها از نظر نوع قرائت بود ، خرده ای بر وی نمیتوان گرفت. اان چه کار او را باهام آمیز نشان داد و راه خردگیری بر خلیفه را باز گشود نکته ای است ک درکتاب ها بدان کمتر می پردازند. باید نخست پرسید : تفاوت قرائت ها چگونه ممکن است تا بدان جا سبب اختلاف شود که هر یک از صحابیان ، دیگری را به خواندن آیه ای تکفیر کند ؟!اگر انگیزه یکی کردن قرآن ها ،یکدست کردن قرائت آیات بود ،به چه سبب پس از نوشتن قرآن با قرائت متداول ،کلمات قرآن را بدون اعراب نوشتند و به شهرها فرستادند ؟! آن ،چه اختلاف قرائتی بود که سبب شد حذیفه به خلیفه بگوید : اگر هر چه زودتر به یکی کردن قرآن ها نپداری پس از این دیگر اثریب از قرآن باقی نماند و میان مسلمانان جنگ بر پا می شود ! اگر مشکل مسلمانان در تشخیص قرائت صحیح بود ، به چه سبب لازم بود پس از دستیابی به قرآن جدید ،قرآن های قبلی خود را بسوزانند یا با آب و سرکه بجوشانند ؟! آیا نمی توانستند موارد اختلافی را بر نسخه های خود اصلاح کنند؟
چه عواملی سبب شد که در یکی کردن قرآن ها ، نسخه علی بن ابی طالب علیه السلام و عبدالله بن مسعود نویسنده آیات در عصر پیامبر صلی الله علیه و آله را نپذیرند و نسخه ابن مسعود را از او با اهانت بگیرند و بسوزانند ؟!محققان می نویسند : یک سبب کتک زدن ابن مسعود و اهانت به او این بود که مصحف خود را به ایشان نمی داد. سرانجام آن را به زور از وی گرفتند و سوزاندند.(800)
دستور خلیفه آن بود که قرآن باید به قرائت زید بن ثابت نوشته و خوانده شود. (801)چون این دستور خلیفه بهابن مسعود رسید وی در مسجد به سخنرانی پرداخت و گفت : عثمان به من دستور می دهد که قرآن را به قرائت زید بن ثابت بخوانم ! به حق خدایی که جانم به دست اوست ،من از دهان رسول اکرم (ص) هفتاد سوره را فرا گرفتم ، در حالی که زید در آن موقع کاکل بر سر داشت و با کودکان بازی می کرد. (802)
تردید نیست که آنچه ابن مسعود و همفکرانش در دست داشتند با بقیه قرآن ها چندان تفاوت نمی کرد و چنین نبود که آنها برای یک سوره آیاتی را بشناسند که دیگری نشناسد. جز این که عواملی چند سبب می شد که حاصل کوشش ایشان پذیرفته نگردد.به نظر می رسد که اختلاف آنان با خلیفه فراتر از گفتگو پیرامون اعراب و قرائت صحیح آیات بود و وجود پرسش هایی چند سبب می شد که آنان به کرده خلیفه به دیده تردید و اعتراض بنگرند.از آن نمونه این که :
1. به چه سبب مسئول آن هیات ،زید بن ثابت تعیین گردید ، با آن که وی فردی کم سن و مخالف خاندان رسالت ، بود ؟
2. آیا قرآن ی که به دست علی بن ابی طالب علیه السلام جمع آوری شده بود نقصانی داشت که معیار نظر هیات خلیفه قرار نگرفت ؟
موضوعی که بعدها شک و ابهام آنان را به ناخرسندی و بدبینی بدل ساخت دستور خلیفه به از بین بردن قرآن های دیگر بود.

800) حق الیقین ، ص 266 و 267.
801) زید بن ثابت از مخالفان علی بن ابی طالب علیه السلام و از کسانی است که با امام علیه السلام بیعت نکرد نهایة الارب ، ج 5 ، ص 106
802) حق الیقین ،ص 269.

نوشتن دیدگاه