در سال سى و پنجم از تولد رسول گرامى صلى الله عليه و آله ، قريش كعبه را ويران كرد. (248)
ابن اثير در (( الكامل )) گويد:
(( علت ويران كردن كعبه اين بود كه ديوارهاى آن سنگى و (كمى) بلندتر از يك قامت بود و مى خواستند هم بر بلندى آن بيفزايند و هم سقفى براى آن قرار دهند ؛ زيرا گروهى از قريش و ديگران ، گنجينه آن را - كه عبارت بود از دو آهوى زرين و در چاهى در داخل كعبه قرار داشت - دزديده بودند.
حكايت دو آهوى كعبه چنين بود: زمانى كه خداوند به ابراهيم و اسماعيل عليهما السلام ساختن كعبه را فرمان داد و آنها وظيفه خود را انجام دادند ، اسماعيل در مكه اقامت گزيد و امور كعبه را عهده دار شد. پس از او پسرش (( نابت )) اين امر را به عهده گرفت . چون نابت درگذشت و فرزندان اسماعيل زياد نبودند ، جرهميان بر امور كعبه تسلط پيدا كردند. مضاض نخستين فرد از جرهميان بود كه ولايت كعبه را عهده دار شد. بعد از او پسرانش اين امر را به عهده گرفتند. تا اينكه جرهميان ظلم و عصيان كردند و حرمت خانه را از بين بردند و به كسانى كه وارد مكه شدند ظلم نمودند. تا آنجا كه گويند اساف و نائله در خانه كعبه زنا كردند و به صورت سنگ مسخ شدند.
پس از پراكنده شدن فرزندان عمرو بن عامر از يمن ، قبيله خزاعه در تهامه اقامت گزيده بودند. خداوند جرهميان را به خونريزى بينى گرفتار و آنان را نابود ساخت . خزاعه تصميم گرفتند باقيمانده جرهميان را از آنجا خارج كنند. رئيس خزاعه عمرو بن ربيعة بن حارثه بود. با يكديگر به كشتار پرداختند. چون عامر (249) بن حارث جرهمى احساس شكست كرد ، دو آهوى كعبه و حجر الاسود را بيرون آورد و تقاضاى توبه نمود و چنين سرود:
لا هم ان جرهما عبادكا         و الناس طرف و هم تلادكا
و هم قديما عمروا بلادكا        

خداوندا ، جرهميان بندگان تو هستند. مردمان تازه آمده اند اما آنها از ديرباز بوده اند. آنان در گذشته سرزمين تو را آباد نموده اند.
توبه او پذيرفته نشد. دو آهوى كعبه را در چاه زمزم دفن كرد و بر آنها خاك ريخت و همراه باقيمانده جرهميان به سرزمين جهينه رفت . در آنجا گرفتار سيل شده همگى نابود گرديدند. عمرو بن حارث (در اين باره) چنين سرود:
كان لم يكن بين الحجون (250) الى الصفا         انيس و لم يسمر بمكة سامر
گفتى از حجون تا صفا انسانى نبوده و هرگز كسى در مكه شب نشينى نكرده است .
بلى نحن كنا اهلها فابادنا         صروف الليالى و الجدود العواثر (251)
آرى ما مردمان آنجا بوديم ولى گذشت شبانه روز و حوادث روزگار ما را نابود كرد.
پس از جرهميان عمرو بن ربيعه والى كعبه شد. برخى گويند نخست عمرو بن حارث غسانى والى شد و بعد از او خزاعه .
بايد دانست قبايل مضر سه مسؤوليت داشتند:
اول : اجازه رفتن مردم از عرفات به حج (اين امر به دست غوث ابن مر بن اد - كه او را صوفه (252) مى گفتند - بود)
دوم : حركت كردن از مزدلفه به سوى منى (كه به دست بنى زيد بن عدوان بود و آخرين كس از ايشان كه اين كار به عهده او واگذار شد ابو سياره عميلة بن الاعزل بن خالد بود).
سوم : نسى ء يا به تاءخير انداختن ماههاى حرام (قلمس (253) - كه نامش ‍ حذيفة بن فقيم بن كنانه بود - عهده دار اين امر بود. پس از او به فرزندانش ‍ رسيد و سپس اين كار به عهده ابو ثمامه - كه جنادة بن عوف بن قلع بن حذيفه بود - واگذار گرديد). اسلام كه ظهور كرد ماههاى حرام را به حالت اصلى خود بازگرداند و خداوند متعال نسى ء را باطل و منسوخ گردانيد. (254)
پس از خزاعه توليت خانه خدا را قريش عهده دار شد (اين مطلب را به هنگام سخن گفتن از قصى بن كلاب آورديم). آنگاه عبدالمطلب چاه زمزم را حفر كرد و دو آهو را - چنانكه گفتيم - از زير خاك بيرون آورد. كسى كه دو آهو را نزد او پيدا كردند (( دويك )) غلام بنى مليح بن خزاعه بود. قريشيان دست او را قطع كردند. از كسانى كه به دزديدن دو آهو متهم شده بودند ، عامر بن حارث بن نوفل و ابو هارب بن عزيز و ابولهب بن عبدالمطلب بودند.
دريا يك كشتى را - كه از آن يك بازرگان رومى بود - به ساحل جده انداخته و كشتى شكسته بود. چوبهاى آن را براى پوشاندن سقف كعبه (پسنديدند و) آماده كردند. (بدين ترتيب) مقدارى مناسب فراهم شد. از چاهى كه هديه هاى مردم در آن انداخته مى شد هر روز مارى بيرون مى آمد و بر ديوار كعبه قرار مى گرفت . هيچكس جراءت نزديك شدن به آن را نداشت زيرا دهان مى گشود و مردم را دور مى ساخت . مردم مى ترسيدند. يك روز كه مار بر ديوار قرار گرفته بود ، پرنده اى او را برگرفت و با خود ببرد. قريش اين را به فال نيك گرفتند و گفتند: اميدواريم خداوند متعال از كارى كه قصد انجامش را داريم راضى باشد.
در اين زمان پيامبر خدا صلى الله عليه و آله سى و پنج سال داشت و پانزده سال از جنگ فجار (255) مى گذشت . چون به خراب كردن كعبه تصميم گرفتند ، ابو وهب بن عمرو بن عائذ بن عمران بن مخزوم سنگى از كعبه برداشت . ناگهان سنگ از دستش رها شد و به مكان اصليش بازگشت . گفت : اى مردم قريش ! هرگز در ساختمان خانه كعبه غير از چيزهاى پاك چيز ديگرى به كار نبريد. از كابين زن و مرد بدكاره و حقوق مردم استفاده نكنيد. (گوينده اين سخنان را وليد بن مغيره نيز گفته اند.)
چون مردم از ويران كردن كعبه ترس و بيم داشتند ، وليد بن مغيره گفت : من اين كار را شروع مى كنم . تيشه اى برگرفت و خراب كردن را آغاز كرد. مردم آن شب را به مراقبت پرداختند و گفتند: انتظار مى كشيم ؛ اگر بدو آسيبى رسيد ، از ادامه تخريب منصرف مى شويم . بامداد روز بعد وليد بن مغيره صحيح و سالم بود و مجددا به كار خويش بازگشت . مردم در كنار او تخريب را ادامه دادند تا اينكه به پايه هاى كعبه رسيدند. به سنگهاى سبز رنگى برخوردند كه به يكديگر چسبيده بودند. مردى از قريش ‍ ديلمى ميان دو قطعه سنگ فرو برد تا آنها را از هم جدا كند. چون سنگ به حركت درآمد تمام شهر مكه تكان خورد.
آنگاه سنگها را براى ساختن كعبه جمع آورى و ساختن را آغاز كردند. به جايگاه حجرالاسود رسيدند. هر قبيله اى اصرار داشت كه حجرالاسود را در جاى اصلى خود قرار دهد. (تا جايى كه به اختلاف رسيدند و) يكديگر را به جنگ تهديد كردند.
بنى عبدالدار كاسه اى پر از خون آورده با بنى عدى پيمان مرگ بستند و دست خويش در آن فرو بردند ؛ از اين رو به (( لعقة الدم (= خونين دستان )) ) معروف شدند. چهار شب در اين حال صبر كردند. سپس به مشورت پرداختند. ابو امية بن مغيره - كه پيرترين افراد قريش بود - پيشنهاد كرد كه بين خود داورى انتخاب كنند و نخستين كسى را كه از در مسجد وارد مى شود به عنوان حاكم برگزينند.
نخستين كسى كه وارد شد رسول خدا صلى الله عليه و آله بود. چون او را ديدند گفتند اين محمد امين است ؛ (داورى) او را مى پذيريم . موضوع را با ايشان در ميان گذاشتند. فرمود: (( جامه اى حاضر كنيد )) . چون جامه حاضر شد سنگ را در آن قرار داد و فرمود: (( از هر قبيله يك تن گوشه اى از اين جامه را بگيرد و همه با هم سنگ را بلند كنند )) . چون اين كار را كردند ، حضرت سنگ را به دست خويش در جايش قرار داد و بنا را بر روى آن بالا بردند. )) (256)


- پینوشتها -

248- الكامل 1: 571.
249- ظاهرا عمرو درست است .
250- حجون كوهى است نزديك مكه كه اهل مكه كنار آن دفن مى شدند ( معجم البلدان 2: 225).
251- ياقوت حموى ابيات را به مضاض بن عمرو نسبت داده است ( معجم البلدان 2: 225) و ابوالفرج اصفهانى يك جا به عمرو نسبت مى دهد و در جاى ديگر به مضاض ( رك . الاغانى 15: به ترتيب 19 و 16).
252- در وجه نامگذارى به صوفه گفته اند كه مادرش به هنگام ولادت او تكه اى پشمين بر سر نوزادش ‍ بست . ( رك . القاموس المحيط).
253- در نسخه متن مقلس آمده است .
254- توبه : 37.
انما النسى ء زيادة فى الكفر يضل به الذين كفروا...
( تغيير دادن ماههاى حرام فزونى كفر است ؛ كافران بدان گمراه مى شوند...)
255- اين جنگ كه به فجار چهارم يا فجار براض معروف است بين قريش و كنانه با قيس و هوازن روى داد. رهبر قريش و كنانة حرب امية بن عبد شمس بود. جنگهاى فجار ( كه چهار تا بوده است ) جنگهايى بوده كه در ماههاى حرام ( رجب ذى القعده ذى الحجه محرم ) روى مى داده است و اين را گناه و فجور مى شمردند. رك . تاريخ پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله : 58 59 ( پاورقى ) و تاريخ يعقوبى ( ترجمه آيتى ) 1: 370 371.
256- الكامل 1: 571 573. و نيز رك . بحار الاءنوار 15: 170 71 و سيرت رسول الله صلى الله عليه و آله 1: 173 176 و تاريخ طبرى ( ترجمه پاينده ) 3: 835 841.

نوشتن دیدگاه